2.5.3. Ben ik verplicht om mijn rekeninguittreksels voor te leggen?

Het komt helaas vaak voor dat OCMW’s rekeninguittreksels eisen. Sommige OCMW’s staan erop je uittreksels te raadplegen wanneer je een nieuwe aanvraag indient, terwijl andere dat doen gedurende de hele periode dat je bijstand ontvangt.

Maar dat kan als een ongerechtvaardigde, en zelfs illegale praktijk worden beschouwd! 

De verplichting om je rekeninguittreksels voor te leggen is een inbreuk op de privacy. Bovendien kunnen er ongegronde conclusies uit getrokken worden door bepaalde OCMW’s, die niet aarzelen om een inzagerecht – en soms een oordeel – te hebben over al je uitgaven, ook al moeten die nooit gerechtvaardigd worden volgens de LL-voorschriften (enkel je inkomsten).

Bovendien is deze praktijk niet noodzakelijk voor het onderzoek van de aanvraag, aangezien het OCMW vaak andere, minder ingrijpende middelen heeft om na te gaan of de voorwaarden voor toekenning van het LL of een ander soort sociale bijstand vervuld zijn. Deze middelen zijn in het bijzonder de toegang van de OCMW’s tot de KSZ (Kruispuntbank van de Sociale Zekerheid) en de mogelijkheid die de wet hen biedt om informatie op te vragen bij overheidsadministraties, socialezekerheids- en financiële instellingen.

Bovenal zou het systematisch opeisen van rekeninguittreksels neerkomen op het opleggen van een extra voorwaarde, boven op de zes bestaande voorwaarden voor de toekenning van het leefloon. De OCMW’s hebben daar niet de toelating voor (ze kunnen de wet niet veranderen, ze moeten zich eraan houden).

Als een uittreksel echter kan worden gebruikt om snel en gemakkelijk aan te tonen dat aan een toekenningsvoorwaarde is voldaan (bijv. het bedrag van het spaargeld of de betaling van de huur om je woonplaats te bewijzen, in tegenstelling tot het bedrag van het loon, dat je kunt aantonen met je loonfiche), is het mogelijk en misschien redelijk om dit uittreksel te verstrekken en zo tijd te besparen. In dat geval kunnen andere transacties op dit uittreksel – bijvoorbeeld alle uitgaven bij een LL-aanvraag – die niet noodzakelijk zijn voor de aanvraag, worden doorgestreept.

Om die redenen is het belangrijk om hier de grenzen aan te geven van wat het OCMW wel of niet kan doen bij het controleren van je inkomsten (LL) en/of van je staat van behoefte (sociale bijstand s.z.).

Het OCMW mag enkel naar je uittreksels vragen als twee voorwaarden vervuld zijn:

• het heeft je rekeninguittreksels nodig, voor een zo kort mogelijke periode vanaf de aanvraagdatum, als bewijs van een vervulde voorwaarde in verband met de toekenning van het leefloon (bijvoorbeeld om na te gaan of je over onvoldoende inkomsten beschikt) of sociale bijstand (om na te gaan of je in een staat van behoefte verkeert);
• het kan deze informatie niet op een andere, minder indringende manier bekomen. Het OCMW kan bijvoorbeeld het bedrag van je loon controleren via de KSZ, of anders je loonfiches vragen. Het hoeft je rekeninguittreksels niet op te vragen (die nog minder volledig zijn) wanneer het gaat om je loon, tenzij je niet over je loonfiches beschikt.

Het OCMW vraagt vaak op twee momenten naar je rekeninguittreksels:

• bij de eerste aanvraag: het uittreksel van de dag van je aanvraag volstaat. De enige voorwaarde die het OCMW moet controleren, is dat je onvoldoende inkomsten hebt vanaf de datum van je aanvraag, maar niet voor vroegere periodes.

Wat LL betreft: je moet je (ontoereikende) inkomsten bewijzen, niet je uitgaven; 

Wat sociale bijstand s.z. betreft: je moet bewijzen dat je “in een staat van behoefte verkeert”, dus je inkomsten en je uitgaven.

• bij herziening van je dossier (minstens één keer per jaar): het OCMW mag enkel naar je rekeninguittreksels vragen als dat nuttig en noodzakelijk is voor het onderzoek of de herziening van je dossier en als er geen andere, minder ingrijpende middelen zijn voor de controle van je omstandigheden, zoals je inkomsten (en uitgaven, maar enkel in het kader van de sociale bijstand s.z.).

Wat je moet weten! Het gebeurt dat OCMW’s systematisch naar je rekeninguittreksels van de afgelopen drie maanden vragen bij een eerste aanvraag of bij een herziening, maar dit is onwettig.

Het OCMW mag je vragen om je rekeninguittreksels van de laatste drie maanden (soms zelfs voor een langere periode) voor te leggen als, en alleen als, het beschikt over concrete en objectieve elementen die erop lijken te wijzen dat je verklaringen over je inkomsten of je situatie onduidelijk, vaag of tegenstrijdig zijn.

Bijvoorbeeld, als je een loon hebt zonder dat aan te geven, als je niet langer in een staat van behoefte verkeert, enz.

Bijgevolg mag het OCMW alleen je rekeninguittreksels opvragen als er sprake is van fraude of vermoedelijke fraude. Afgezien van deze gevallen is een dergelijke praktijk onaanvaardbaar, zoals wordt bevestigd door de rechtspraak (en door de POD MI in zijn inspectieverslagen van de OCMW’s).

=> Er zijn inspectieverslagen van de POD Maatschappelijke Integratie (overheidsorgaan dat verantwoordelijk is voor de controle van de OCMW’s) over de kwestie van de rekeninguittreksels, die erop wijzen dat OCMW’s niet gemachtigd zijn om systematisch rekeninguittreksels te vragen van steuntrekkers. Deze beoordelingen en inspectieverslagen worden gepubliceerd (zie de website van de POD MI, https://www.mi-is.be/nl/tools-ocmw/inspectie) of zijn terug te vinden in de bijlagen (link). Je kunt ze aan de maatschappelijk werker van je OCMW tonen in geval van misbruik.

Goed om te weten! Wat betreft het leefloon:

• je kunt de regels met betrekking tot je uitgaven doorhalen (zodat uitsluitend de mintekens zichtbaar zijn), omdat het OCMW alleen je inkomsten, de plustekens, mag controleren (en niet je uitgaven);
• als er een specifieke uitgave is die je moet betalen en bewijzen, en een bankuittreksel de enige (of meest praktische) manier is om dat te doen, kun je de andere uitgaven doorhalen.

Wat betreft de sociale bijstand s.z. is het niet mogelijk om je uitgaven (of inkomsten) op je bankuittreksels door te halen omdat het OCMW je staat van behoefte moet kunnen controleren, wat een volledig onderzoek van je budget inhoudt, inclusief je uitgaven.

Ter herinnering: het OCMW mag enkel de documenten opvragen die strikt noodzakelijk zijn voor het onderzoek van de aanvraag en die het niet zelf, met eigen middelen, kan bekomen.